A scanner darkly / Επιστημονικής φαντασίας. Σενάριο: Richard Linklater, βασισμένο στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Philip K. Dick. Πρωταγωνιστούν: Keanu Reeves, Winona Ryder, Robert Downey Jr., Woody Harrelson. Η.Π.Α. 2006. Διάρκεια: 100′.
(3,5/5)
Αμερική 7 χρόνια μετά…Ο μυστικός αστυνομικός Bob Arctor (Reeves), η πραγματική ταυτότητα του οποίου παραμένει καλά κρυμμένη ακόμα και για τους ανωτέρους του, έχει διεισδύσει σε μια ομάδα νεαρών ναρκομανών. Σκοπός του είναι να ανακαλύψει αυτούς που διακινούν την επικίνδυνη ναρκωτική ουσία Θ. Όταν όμως λάβει από τους προϊσταμένους τους την εντολή να παρακολουθεί τους «φίλους» του και κατ’ ουσία τον εαυτό του, τα πράγματα περιπλέκονται…
Πέντε χρόνια μετά το αμφιλεγόμενο «Waking life», ο Richard Linklater επαναλαμβάνει το πείραμα του «interpolated rotoscoping», δηλαδή της μεθόδου με την οποία οι ηθοποιοί μετατρέπονται σε animation φιγούρες. Αυτή τη φορά όμως ευτύχισε, μια και ως υπόβαθρο είχε τη νουβέλα του «πατέρα της επιστημονικής φαντασίας» Philip K. Dick. Ο Dick έγραψε το μυθιστόρημα το 1971 (εκδόθηκε το 1977) σε μια περίοδο που ήταν βυθισμένος στις αμφεταμίνες κι έτσι σε όλο το έργο κυρίαρχη είναι η παράνοια. Ωστόσο όπως ο ίδιος αποκαλύπτει σε μια συνέντευξή του στο Συνέδριο του βιβλίου επιστημονικής φαντασίας το 1977, το βιβλίο είναι ένα κοινωνικό και πολιτικό «κατηγορώ» της αμερικάνικης κυβέρνησης και των μεθόδων που χρησιμοποιούσε (παρακολουθήσεις ατόμων) για να χαλιναγωγήσει τα άτομα και ουσιαστικά να τα μετατρέψει σε άβουλα πιόνια στα συνηθισμένα παιχνίδια εξουσίας.
H προσπάθεια του Linklater είναι αξιοθαύμαστη αν αναλογιστεί κανείς ότι είναι η δεύτερη μόλις προσπάθεια μεταφοράς μυθιστορήματος του Dick στη μεγάλη οθόνη (είχε προηγηθεί το Blade runner που αποτελούσε μεταφορά του μυθιστορήματος Do androids dream of electric sheep?). Αλλά ταυτόχρονα πολλά ήταν και τα εχέγγυα της επιτυχίας αν αναλογιστεί κανείς πόσα διηγήματα του Dick έχουν γίνει κινηματογραφικές επιτυχίες (Total recall, Minority report, Screamers, Impostor, Paycheck, Abre los ojos ή το remake του, Vanilla sky).
Αναρωτιέμαι όμως αν η ταινία είχε γίνει πριν την 11 Σεπτεμβρίου του 2001 θα είχε την ανάλογη επιτυχία ή για να το θέσω καλύτερα θα μπορούσε να οδηγήσει το μυαλό σε άλλες σκέψεις; Η απάντηση είναι μάλλον αρνητική. Και εξηγούμαι…
Ο διαρκής αγώνας κατά των ναρκωτικών θυμίζει έντονα τη σταυροφορία Μπους εναντίον της τρομοκρατίας. Το «σύστημα» δηλαδή όλοι αυτοί που ουσιαστικά κινούν τα νήματα πίσω από τις κυβερνήσεις έχει θέσει ως στόχο τον αφανισμό των «κακών» (τώρα είναι οι τρομοκράτες Άραβες, παλιότερα οι κομμουνιστές στο Χόλυγουντ κλπ). Κι όσο το «σύστημα» εντέχνως αποτυγχάνει να ξετρυπώσει τους «κακούς» τόσο καταπατά τις ελευθερίες του ατόμου. Όταν όμως έχουν καεί και τα τελευταία εγκεφαλικά κύτταρα από την πνευματική και μη «πρέζα» είναι δυνατόν να σε απασχολεί που οι ανώτεροί σου επιδίδονται σε κυνήγι μαγισσών, αρνούμενοι να κοιτάξουν στον καθρέφτη για να βρουν τον ένοχο; Σε απασχολεί πως θα πάρεις την «πρέζα» σου! Στο έργο ο πρωταγωνιστής το λέει ξεκάθαρα η ουσία Θ. σημαίνει ουσία Θάνατος. Αλλά δεν πρόκειται για βιολογικό θάνατο αλλά για πνευματικό και ψυχικό κατά πολύ πιο επώδυνο από το βιολογικό.
Έχοντας την αμέριστη συμπαράσταση των θυγατέρων του Dick, o Linklater κατάφερε (κατά δήλωση των ιδίων) να μεταφέρει όσο πιο πιστά γινόταν το βιβλίο επί της μεγάλης οθόνης. Η ιδέα της χρωματισμένης απεικόνισης του φιλμ (άραγε το μεταφράζω σωστά;) λειτουργεί απολύτως ευεργετικά απ’ ότι σε οποιαδήποτε άλλη ταινία κι αυτό γιατί με το συγκεκριμένο τρόπο ο Linklater καταφέρνει να χτίσει ένα εικονικό σύμπαν, μία εικονική πραγματικότητα όπως αυτή που βιώνουν οι ήρωες. Το εύρημα της απεικόνισης της «θολούρας» (στολής με την οποία επιτυγχάνεται η αλλαγή εκατοντάδων προσωπείων σε κλάσματα δευτερολέπτου για να μην αποκαλυφθεί η ταυτότητα του αστυνομικού – καταδότη) είναι εξαιρετικό. Η κοινωνική κριτική αγγίζει κόκκινο και ο Linklater παίρνει όλο το χειροκρότημα. Ο σύγχρονος άνθρωπος δεν έχει πλέον προσωπικότητα και προσπαθεί μεταχειριζόμενος διάφορα προσωπεία να ανταπεξέλθει στις κοινωνικές του συναναστροφές. Μα όταν ακόμη και αυτές τις λίγες στιγμές που το άτομο θα προσπαθήσει να απεκδυθεί το προσωπείο πίσω από το οποίο κρύβεται και να εγείρει πάνω του ένα είδωλο που σαν φοίνικας θα αναγεννηθεί από τις στάχτες του παλιού του εαυτού, πάντα θα υπάρχει ο καθοδηγητής που θα το ωθήσει ξανά στον «ορθό δρόμο».
Η όλη παραγωγή της ταινίας διήρκεσε περίπου 18 μήνες αν και ο Linklater υπολόγιζε τους μισούς. Το αποτέλεσμα, πιστεύω, δικαίωσε τον κόπο σκηνοθέτη και τεχνικών. Η ταινία δε σημείωσε μεγάλη εισπρακτική επιτυχία και δίχασε κοινό και κριτικούς. Μ.Β.
Vertigo 